- Şiir,güzellik duygusunun bir yansıması olarak şiirde estetik değerlere yer verir.
- Şiirde değerlerin bir kısmı ahenk ile ifade edilir.
- Ahenk bir bütünü oluşturan parçaların veya unsurların estetik ölçüler içinde birbiriyle uyuşması.
- Ahenk, şiirde seslerin kulağa hoş gelmesiyle ortaya çıkan bir kavramdır.
AHENK UNSURLAR
1-ÖLÇÜ
2-KAFİYE
3-REDİF
4 -ASONANS
5- ALİTERASYON
6- NAKARAT
7- SES AKIŞI
8- KELİME VE KELİME GRUPLARININ TEKRARI
1.ÖLÇÜ (VEZİN)
- Hecelerin sayılarının ya da uzunluk ve kısalıklarının düzenli biçimde sıralanması temeline dayanır.
- Çok eski çağlardan beri ahenk unsuru olan ölçü,şiirin temeli sayılmıştır.
- Şiirde nesirden (Düzyazı)ayıran en önemli unsurdur.
- Hecelerin sayısına ya da uzun ,kısa hecelerin belirli miktarda tekrarına dayanan,müzikal ve fonetik ahengi sayılan kalıplar dizisidir.
TÜRK EDEBİYATINDA ÜÇ TÜR ÖLÇÜ KULLANILMIŞTIR:
- Hece ölçüsü
- Aruz ölçüsü
- Serbest ölçü
A- Hece Ölçüsü (Vezni)
- Hecelerin sayısına göre kurulmuş bir ölçüdür.
- İslamiyet önceki ürünlerimizin çoğu bu ölçüyle yazılmıştır.
- Türk şiirinin doğal ölçüsüdür.
- Divan şairleri her ne kadar aruz ölçüsünü kullansa da Nedim ve Şeyh Galip heceyle birer şiir yazmıştır.
- 13.yüzyıldan 19.yüzyıla kadar halka seslenen şairler (Halk Şairleri) genelde hece ölçüsünü kullanmıştır.
- Şiirde en çok kullanılan7,8 ve 11’li hece ölçüleridir.
- Şiiri meydana getiren mısraların hece sayısına göre de isim alır.Örneğin 8 heceli mısralardan kurulu bir şiir 8’li hece kalıbıyla yazılmıştır.
- Eskiden bu ölçüye “parmak hesabı” ya da “vezn-i benan “(parmak ölçüsü)denmiştir.
- Hece ölçüsünde dizeler iki ya da daha çok parçaya bölünür.Dizelerin bu bölüm yerlerine durak denir.
- Hece ölçüsünde sözcükler ortadan kesilmez yani duraklar sözcüklerin sonuna denk getirir.
- Her şiirin duraklı olması gibi bir zorunluluk yoktur.
- Hece sayısı az olan ölçülerde dizeler ya hiç bölünmez ya da iki ye bölünür.
- Hece sayısı çok olan ölçülerde dizeler ikiye ,üçe veya dörde bölünebilir.
- Eğer ölçünün sayısı çift ise dize tam ortadan ikiye eşit bölüme ayrılır.
—–6 ( 3+3)
—–8( 4+4)
- Eğer hece sayısı tek ise büyük bölüm başta ,küçük bölüm sonda olur.
—–7 (4 + 3)
—–11 ( 6 + 5 ) ya da ( 4 + 4 + 3)
- Eğer ölçünün hece sayısı tam üçe bölünebiliyorsa dize üç eşit bölüme ayrılır.
Örnek: Aşağıdaki şiir 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.Şiiri hece sayısını ayırdığımızda her satır 11 heceden oluştuğunu görürsünüz.
De rin den de ri ne ır mak lar ağ lar
U zak tan u za ğa ço ban çeş me si
Ey su yun se sin den an la yan bağ lar
Ne söy ler şu da ğa ço ban çeş me si
Faruk Nafiz Çamlıbel
ARUZ ÖLÇÜSÜ
- Hecelerin kısa ve uzunluklarına göre kurulmuş bir ölçüdür.
- Birinci dizede kaçıncı heceler uzun ,kaçıncı heceler kısa ise diğer dizelerde de uzun ve kısa heceler aynı yerlere gelir.
- Türk edebiyatında aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eser “Kutadgu Bilig”dir.(1069 – 1070)
- Divan,Tanzimat,Servetifünun ve Fecri-ati şiirinde ağırlıklı olarak aruz ölçüsü kullanılmıştır.
- Türkçe söyleniş biçimlerinin bozulmadan aruz ölçüsüne uydurulması işini ilk kez Tevfik Fikret başarmıştır.
- Mehmet Akif Ersoy ve Yahya Kemal Beyatlı da konuşma dilini aruz ölçüsüne ustalıkla uydurmuş şairlerdendir.
- Aruz ölçüsü Arap edebiyatının ölçüsüdür.Arap edebiyatından İran edebiyatına oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.
ÖNEMLİ:
DURAK:Şiirde sözün ahengini bozmayacak şekilde dize içinde durulan kısım
KISA HECE(AÇIK HECE):Sesi sesli harfle biten hecedir. ” An – ka – ra , Ma – lat – ya ,Tür – ki ye gibi sözcüklerindeki bütün heceler açık hecedeir.
AÇIK HECELER ( . ) İŞARETİYLE GÖSTERİLİR.
UZUN HECE (KAPALI HECE) :Sonu sessiz harfle biten hecedir.” To – kat ,Ma – raş , Mer- sin” sözcüklerindeki bütün heceler kapalı hecedir.Dizenin son hecesi herzaman kapalı olarak kabul edilir.
KAPALI HECELER ( – ) İŞARETİYLE GÖSTERİLİR.
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik
– – . /. – – . / . – – . /. – –
ARUZ ÖLÇÜSÜYLE İLGİLİ TANIMLAR
TAKTİ(KESME):Aruz ölçüsünde dizelerin durak yerlerini belirtecek şekilde kesik kesik okumadır.Hece ölçüsündeki durağın karşısıdır.
İMALE(UZATMA):Kısa bir heceyi ölçü gereği uzatmaktır.
Çevre yanımda gelip oturdular
Çev re yaa nım /daa ge lip oo /tur du lar
Bu örnekte “yanımda” sözü ” yaanımdaa”,”oturdular sözü ” ooturdular” biçimine sokulmuştur.
ZİHAF(KISMA):Uzun bir heceyi ölçü gereği kısaltmaktır.
Merhaba ey asi ümmet melcei
Mer ha ba ey / a si üm met / mel ce Bu örnekte “asi ” sözcüğünün uzun okunması gereken “si” hece ölçüsü zoruyla kısaltılarak si biçimine sokulmuştur.
VASL(ULAMA):Sözlük anlamıyla birleştirme, ulaştırma demektir.Aruz terimi olarak iki kelimenin birleştirilmesi,birlikte okunmasına denir.Sessiz harfle biten bir sözden sonra sesli harfle başlayan bir söz gelirse sondaki sessiz ikinci kelimenin seslisine bağlanarak birlikte okunur.
Örnek:Gül ateş gülbün eteş gülşen ateş cuybar ateş
TEF’İLE:Aruz vezinlerini oluşturan birimlerden her birine verilen addır.
MED(UZATMA):İki kapalı hece arasında bir açık hece gerektiğinde iki tip heceden yapılan bir uygulama,uzatılmış imaledir.Ölçü gereği uzun heceyi bir kısa hece kadar okumaktır.
KASR (KISA KESME):Aruzda Arapça,Farsça bir kelimeyi hafifleştirerek okumak;”mah ” yerine ” meh ” ,” şah” yerine ” şeh” demesi gibi
SERBEST ÖLÇÜ
- Dizelerdeki ne sayılarının ne de uzunluk ve kısalıkların belli bir düzene ve kalıba göre sıralanmamasıdır.
- Serbest ölçünün kullanıldığı şiirde ahenk,vurgu,tonlama,aliterasyon ve asonans gibi unsurlarla sağlanır.
- Türk edebiyatında ilk örnekleri Nazım Hikmet tarafından verilmiştir.
- 1940’tan sonra Garipçiler yaygınlaşmıştır.
- Günümüz Türk edebiyatında şiirler daha çok serbest ölçü ile yazılmaktadır.
Ağlamak Meselesi
“Nasıl etmeli de ağlayabilmeli
farkına bile varmadan?
Nasıl etmeli de ağlayabilmeli
ayıpsız,
aşikare,
yağmur misali?”
Nazım Hikmet
