Tanımı: “Belli bir düşünceyi anlatmak, bir ülküyü aşılamak veya halk topluluklarını coşturmak amacıyla söylenen sözlere nutuk (söylev) denir.”
Bu sözleri söyleyen kişi hatip, söz söyleme sanatı ise hitabet adını alır.
İnsan etkinliğinin her yönü hitabetin konusu olabilir.
Yaşam ,dinleyicilerin – okuyucuların , içinde yaşadıkları hayatın her yönü üzerinde durulmaya değer niteliktedir. Bu bakımdan ekonomik, politik, sosyal, ilmi, dini, artistik, edebi bütün konular hitabetin alanı içine girebilir.
Fikirler sözle ve yazıyla anlatılabilir. Yazının sürekli ve derin bir etkisi vardır. Buna karşılık sözün muhatabına ulaşması ve algılanması daha kolaydır.
Bu yüzden, eski çağlardan bu yana hatipler toplumların öncüleri olmuşlardır.
Çağımızda da bütün bireyler olsun kurumlar olsun sözün gücünden yararlanmaya çalışmaktadırlar.
Bugün siyasi ve politik çatışmalarda, devletler arası konferans masalarında, mahkemelerde dava savunmalarında iş hayatında yerinde ve doğru kullanılan hitabet, başarıya katkıda bulunmaktadır.
Eski Yunan ve Roma medeniyetlerinde, özellikle demokrasi tartışmaları içinde, hitabetin çok önemli bir rolü vardır. O dönemlerde çıkan Ciceron ve Demosthenes en ünlü hatiplerdir.
Bizim tarih ve edebiyat geleneğimiz içinde de hitabetin önemli bir yeri vardır. Bilinen en eski hitabet örneğimiz Köktürk Kitabeleri’ nde kayıtlıdır. 734’te Bilge Kaan’ın ağzından yazılan bu kitabede Türklerin ilk kurtuluş savaşı anlatılmaktadır.
Daha sonraki hükümdar ve devlet adamlarının da güzel hitabet örnekleri verdikleri bilinmektedir. Ancak yazıya geçirilmeyen bu metinlerden günümüze sadece birkaç çarpıcı cümle kalabilmiştir. Çaldıran seferi sırasında baş kaldıran askerlerine ‘’İçinizde er olanlar benimle gelsin. Er olmayan karılarının yanına dönsün!’’ diye hitap eden Yavuz Sultan Selim bunlardan biridir.
Yeni Türk toplumunda, Meşrutiyet ve Cumhuriyet Meclisleri ünlü hatipler yetiştirmişlerdir. Bunların en tanınmışları M. Kemal Atatürk ve H. Suphi Tanrıöver’dir.
Özellikleri: Toplumu ilgilendiren bütün konularda nutuk söylemek mümkündür.
Konuları itibariyle beş çeşit hitabet olduğu var sayılır. 1.Siyasi, 2.Askeri, 3.Dini, 4.Akademik, 5.Hukuki hitabetlerdir. Ancak yine de bu sınıflama yeterli değildir. Bütün konularda söylenen nutuklar sayılırsa yüzlerce hitabet çeşidi tespit edilebilir.
Hatibin dinleyici ile uzlaşmasını sağlayan bazı unsurlar vardır. Hitabet ahlakını meydana getiren bu unsurlar şöyle sıralanabilir:
Hatip, hem kendisinin hem de başkalarının yanılmasını önleyecek sağduyuya sahip olmalıdır.
Dinleyicilerin inanmasını sağlayacak kadar dürüst olmalıdır.
Dinleyicilere karşı iyi niyet beslemelidir.
Kendisini ön plana çıkarmayacak kadar alçakgönüllü olmalıdır.
Başka türlerde olduğu gibi hitabette de kullanılan malzemenin bir planı olması gerekir. Bu planın giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç bölümü vardır.
Giriş bölümünde, sade bir dille amaç doğrudan doğruya bildirilir. İfade tarzı sert, duygulandırıcı, ağırbaşlı veya gösterişli olabilir.
Gelişme bölümünde, anlatılmak istenen konu hikaye edilir. Böylece dinleyici duygu ve düşünce yönünden elde edilmeye çalışılır. Hatip gerekli noktalar üzerinde ısrarla durur, fakat kendinden birşeyler katmaz.
Daha sonra hitabetin temel unsuru sayılan kanıtlara geçilir. Doğrudan dinleyicilerin aklına hitap edilir. Daha sonra, bu kanıtlara aykırı olan düşünceler reddedilerek, çürütülür. Bu red bölümü her zaman gerekli değildir.
Sonuç bölümünde ise her türlü şüphe ve tereddüt yok edilir. Kanıtlar sıralanmış, dinleyici ikna edilmiştir. Artık gerekli davranışlar ve ses tonunun yardımıyla söz ustalıkla kesilmeli ve dinleyici kazanılmalıdır.
