Tanımı: Eski çağlardan beri insanlar, keşif, askerlik, diplomasi, ticaret ve benzeri sebeplerle seyahatlere çıkarlar. Bu seyahatler dikkatli ve meraklı gezginlere ilham kaynağı olur. Bir kısmı dönüşte yaşadıklarını hikaye, roman gibi edebi türlere aktarırlar. Bir kısmı ise bazen yerinde alınan notlar, tutulan günlükler, bazen de akılda kalanlar yardımıyla gezi yazıları meydana getirirler. Gezi yazıları veya eski adıyla seyahatnameler, bir yazarın yurt dışında ve yurt içinde gezip gördüğü yerleri anlatan eserlerine verilen addır. Kimi yazarlar, gezip gördükleri yerleri anlatmak amacı gütmeden de seyahatnameler yazmışlardır. Kanuni Sultan Süleyman’ın hizmetinde bulunmuş olan Piri Reis’in Bahriye adlı eseri, verdiği coğrafya ve oşinografya bilgilerinin dışında mükemmel bir Akdeniz seyahatnamesi de sayılabilir.
1930’lu yıllardan bu yana ropörtaj türüyle zenginleşen gezi yazıları yazılmaktadır. Bunlar eski ve yeni “seyahatnameler” kadar edebi değer taşımasalar da, iletişim araçlarının bu alana yaptığı hizmetin bir göstergesi durumundadırlar. İçlerinde kalıcı olanlar, sanat değeri taşıyanlar da çoktur.
Özellikleri:Gezi yazılarında ki en önemli özellik, anlatılan çevrenin dikkatle izlenmesi ve detaylarıyla okuyucuya aktarılmasıdır. Gezi yazarları çevreyi iki acısan ele alırlar. Önce tabiyat özelliklerini tanıtır, ardından o çevrede yaşayan insanların özelliklerini verirler. Şehirlerin, beldelerin iç ve dış tasvirleri, halkın yaşayışı, alışkanlıkları, töre ve adetleri, hukuk düzenleri, kılık kıyafetleri yazar tarafından dikkatle izlenir. Halkın refah seviyesi, iş ilişkileri, ekonomik durumu da gezi yazısının konusudur. Yazar, gezdiği ülkede konuşulan dili, halkın inançlarını, dinini, toplumdaki hakim felsefeyi de bilmek zorundadır. Ayrıca o ülkenin kültürüne, tarihine dair incelemeler yapmalı, siyasi ve ticari politikaları hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Bütün bu bilgiler sonucu elde ettiği sonuçları kendi ülkesiyle kıyaslıyabilmelidir. İyi bir gezi yazısında, sade ve açık bir anlatım kullanılmalıkdır. Bir çok yazar gezi yazılarında içli ve şiirli bir dil kullanır. Bu gezilen yerlerin yazar üzerinde bıraktığı etkiyle de ilgili bir durumdur. Gezi yazılarında olayları ve durumları abartarak anlatmak, ceğişik şeyler söylemek için yalana başvurmak, başkalarının gözlemlerini veya konuyla ilgili kitapları olduğu gibi aktarmak yazının kıymetini düşüren unsurlardır.
Eski gezi yazıları zaman geçtikçe tarihi değer kazanırlar. Sanat, tarih, dil, ekonomi, sosyoloji vb. alanlaras kaynaklık ederler. Evliya Çelebi seyahatnamesi, Heradot’un Tarih’i, İbn-i Batuta ve Marco Polo’nun seyahat hatıraları günümüzde böyle bir değer taşımaktadırlar.
Örnekler: Edebiyatımızdaki en eski seyahatnameler, Timur’un oğlu Şahruh’un maiyetinde bulunan Gıyasüddin Nakkaş’ın yazdığı Acaibü’l-Letaif ve Ali Ekber Hatai adlı bir tüccarın kaleme aldığı Hıtainame’dir. Seydi Ali Reis- Miratü’l-Memalik, Tokatlı İbrahimoğlu Ahmed- Acaibname-i Hindüstan, Trabzonlu Mehmet Aşık- Manazıru’l- Avalim, Katip Çelebi- Cihannüma, Evliya Çelebi- Seyahatname, Ahmet Mithad Efendi- Avrupa da Bir Cevelan, Cenab Şahabeddin- Hac yolunda, Mehmet Akif- Berlin Hatıraları, Ahmet Haşim- Frankfurt Seyahatnamesi, Celal Nuri İleri- Şimal Hatıraları, Ahmed Rasim- Romanya Mektubları, Reşat Nuri Güntekin- Anadolu Notları.
