Dünyaca ünlü Rus yazar Fyodor Dostoyevski 1821’de Moskova’da, yoksul bir evde doğdu. Sürekli olarak hastalanan bir anne ve doktorluk yapan sinirli ve alkolik bir baba yanında mutsuz bir çocukluk geçirdi. Altı çocuklu ailenin ikinci çocuğuydu. Genç yaşta tüberküloz hastalığı yüzünden önce annesini, sonra babasını kaybetti.
Annesinin ölümünden sonra Petersburg’daki Mühendis Okulu’na girdi. Arkadaşlarının, sinirli ve aşırı duyarlı bir yapıya sahip olduğu için “Ateş Fedya” lakabını verdikleri Dostoyevski, Petersburg’ta zamanını kitap okuyarak, düşüncelere dalarak ya da kardeşi Mihail ile sohbet ederek geçirdi. Okulu başarıyla bitirdikten sonra istihkâm bölüğüne girdi. Bir yıl sonra istifa ederek buradan ayrıldı.Ayrıldıktan sonra edebiyata yönelen Dostoyevski ilk kitabı İnsancıkları 1846 yılında yayımlandı. Dostoyevski, toplumun acımasız kurallarında yaşlı bir adamın genç bir kıza beslediği temiz duygularını anlattığı ,insanların iç dünyasındaki derin çatışmalarla işledi. İnsancıklar kitabı, eleştirmenlerden dahi çok iyi övgüler aldı.
Şair Nikolay Neksarov, Dostoyevski hakkında “Yeni bir Gogol doğdu” diye konuştu. Yazarlıkta ün sağladıktan sonra 1846 yılında Gogol esintileri bulunan kitabı Öteki (Dvoynik) yayımlandı. Eleştirmenler romanı sıkıcı buldu hatta alay edenler dahi oldu.
1847 yılında ise Ev Sahibesi (Hozyayka) isimli romanı yayımlandı. Dostoyevski bu eseri ile de beklediği övgülerin aksine olumsuz eleştiriler aldı. Dostoyevski, ruhsal çöküntüye düştü ve üzüntüden hasta oldu. Ancak yazarlığı bırakmayan Dostoyevski, 1848 senesinde Beyaz Geceler (Belıye Noçi) ve Bir Yufka Yürekli (Slaboye Serdtse) adlı kitapları yayımlandı. Bir Yufka Yürekli, yazara itibarını yeniden kazandırsa da beklediği ilgi ve başarıyı bulamadı.
Son yazdığı romanların beklentiyi karşılayamaması Dostoyevski’nin umudunu kırdı.
Dostoyevski, daha sonra politikayla ilgilenmeye başladı ve genç liberallerin (Tetrashevski) grubuna girdi. 23 Nisan 1849 tarihinde devlet aleyhindeki bir komploya karıştığı iddiasıyla sekiz arkadaşı ve ağabeyi ile birlikte tutuklandı. Ölüm cezasına çarptırılan Dostoyevski, sekiz ay hapishanede yattıktan sonra diğer dokuz komplocu ile idam edilecekleri yere götürüldü. Tam kurşuna dizilmek üzerelerken af kararı çıktı. İdam cezası, dört yıl kürek ve altı yıl hapis cezasına dönüştürüldü. Sibirya’daki Omsk Kalesi’ne sürüldü. Suç ve ceza kavramlarının en acımasızlığı ile burada tanıştı. Kürek mahkûmu olduğu süre içinde, kolları damgalandı, kafası tıraş edildi ve taş kırdı. Sara nöbetleri yüzünden birçok kere hastaneye kaldırıldı.
Sürgünde geçirdiği dört senenin ardından 1854 yılında kürek cezasından kurtularak er rütbesi ile kışla hizmetine verildi. Subaylığa kadar yükseldi. 1857 yılının Şubat ayında,Mariya Dmitriyevna İsayeva ile evlendi.Aslında Dostoyevski, Isayeva ile ona acıdığı için evlendi.
Dostoyevski, özgürlüğüne kavuştuktan sonra Petersburg’a döndü. Kardeşi Mihail ve arkadaşı N.N. Strahov ile birlikte Vremya (Zaman) ve sonra da Epoha (Dönem) adlı dergileri hazırladı. Bu dergilerde Slavcı düşünceyi savunduğunu belirten yazılar yazdı.
Ezilenler (Unijenniye i Oskorblyonniye) ve Ölüler Evinden Anılar (Zapiski iz Mertvogo Doma) ile kendinden söz ettirdi.
Sara nöbetleri ve kumar borçları yüzünden sıkıntıya düşen ve yayımcılardan yazmadığı romanların avanslarını alarak yaşayan Dostoyevski, Yeraltından Notlar adlı yapıtı 1864 yılında yayımlandı. Kumarbaz (İgrok) ve Suç ve Ceza (Prestuplenie i Nakazanie) adlı eserlerini 1866 yılında yayımlandı. Dostoyevski, Suç ve Ceza’yı 1868 yılında Semipalatinsk’te bulunduğu zaman Roussky Slovo dergisi için uzun bir hikâye olarak tasarlamıştı.
Yazar, küçük bir otel odasında ve kötü bir ekonomik durumla yazdığı Suç ve Ceza’yı 1866 yılında tamamladı.
Karısı öldükten sonra sekreteri Anna Grigoriyevna Snitkina ile evlendi.Bir kız çocukları oldu ancak kızı fazla yaşayamadı ve doğduktan kısa süre sonra öldü. Dostoyevski de bu yüzden büyük bir sarsıntı geçirdi.
Son yazdığı başarılı romanlarla ekonomik durumunu düzeltsede tekrar kumaranelerde oyun oynayarak borçlandı.
Hayatı boyunca eserlerinde işlediği temaları yeniden ele aldığı, insan duygularının derinliğine inen eserler yazan Dostoyevski,Bir Büyük Günahkarın Yaşamı adlı eseri tamamlayamadı.
1881 yılının Ocak ayında ciğer kanaması geçirerek yatağa düştü ve 9 Şubat 1881 tarihinde, 59 yaşındayken öldü. Cenaze töreninde yaklaşık otuz bin kişi tabutunun arkasında yürüdü.
Dostoyevski,vefat ettiği an yanında bulunanlar odadaki saati durdurdu ve hiç bir eşyaya dokunmayarak muhafaza etti.Dostoyevski vefat ettiği bu oda günümüzde müze olarak ziyarete açıktır.
ESERLERİ
Romanlar
İnsancıklar (1846)
“İkiz,” “Öteki” (1846)
Netochka Nezvanova (1849)
Stepançikovo Köyü (1859)
Ezilmiş ve Aşağılanmışlar (1861)
Ölüler Evinden Anılar (1862)
Yeraltından Notlar (1864)
Suç ve Ceza (1866)
Kumarbaz (1867)
Budala (1869)
Ecinniler (1872)
Delikanlı (1875)
Karamazov Kardeşler (1881)
Kısa Öyküler
Dokuz Mektupları Romanı (1847)
Mr. Prokharçin (1847)
Ev Sahibesi (1847)
Polzunkov (1848)
Bir Yufka Yürekli (1848)
Kıskanç Koca (1848)
Namuslu Bir Hırsız (1848)
Bir Noel Ağacı Ve Düğün (1848)
Beyaz Geceler (1848)
Küçük Kahraman (1857)
Amcanın Rüyası (1859)
Tatsız Bir Olay (1862)
Timsah (1865)
Ebedi Koca (1870)
Bobok (1873)
Uysal Bir Ruh (1876)
Köylü Marey (1876)
Mesih’in Noel ağacı Boy de (1876)
Bir Adamın Düşü (1877)
Kurgusal olmayan eserler
Yaz İzlenimleri Üzerine Kış Notları (1863)
Bir Yazarın Günlüğü (1873-1881)
