Cizye vergisi anlam olarak “ödemek, karşılık olarak vermek” anlamları karşılar.
İslam hukukunda gayrimüslim milletlerin can ve mal güvenliklerinin sağlanması için ödenen vergi olarak düşünülebilir.
Cizye İslam ülkelerinde yaşama niyetinde olan gayrimüslimler için maddi hükümlülükler içeren (et-Tevbe 9/29) ayetiyle hasıl olmuştur. Hz. Peygamber cizye ayetinin vahyiyle barış yapılan gayrimüslim halklarda bu mükellefiyetleri bildirmiştir.
“Kendilerine kitap verilenlerden, Allah’a ve ahiret gününe inanmayan, Allah’ın ve Resûlü’nün haram kıldığını haram tanımayan ve hak dini (İslam’ı) din edinmeyenlerle, küçük düşürülüp cizyeyi kendi elleriyle verinceye kadar savaşın. ”
Kelimenin Kur’ân-ı Kerîm’de ’ve hadis kaynaklarında geçmektedir. İslamiyet sonraki dönemlerinde arazi için ödenen vergilerde “haraç” terimi kullanılmaya başlamıştır.
Cizye ayetinin ilk inmesiyle beraber Hristiyan, Yahudi ve Mecusi kabileler ile yapılan antlaşmaların kapsamına cizye vergisi hükmü eklenmiştir. Hz. Ömer ve Hz. Ali Mecusi halklarından cizye vergisini almaya devam ettiği Ebu Ubeyd tarafından nakletmiştir.İslam hukukçuları İslamda Araplar haricindeki tüm müşriklerden cizye vergisi alınabileceğini savunmuştur. Halid bin Velid’in halkların himayesini sağlayamadığı takdirde cizye vergilerini geri ödeyeceği nakledilmiştir. Hatta Ebu Ubeyde bin Cerrah’ın Humus kentini Bizans’a karşı savunamadığı için geri ödediği belirtilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde, Müslüman olmayanlara İslamiyet’i kabul etmeleri ya da cizye ödemeleri karşılığı hayatta kalmaları ya da savaşarak ölmeleri seçenekleri sunulurdu.
Haraç ve cizye arasındaki temel fark, cizye vergisinin Müslüman olan kimseden alınmamasıdır.Cizye özellikle Osmanlı döneminde kullanılan ve İslam ülkelerinde Müslüman olmayanlardan alınan bir vergi türüdür.
CİZYE HESAPLAMASI:
Müslümanların vermiş olduğu zekât ve uşur, gayrimüslimlerin vermiş olduğu cizyeden kat kat fazladır. Alınacak cizye miktarı, fakir olandan 40, orta hâlliden 80, zenginden 160 gram gümüş veya bu değerde mal yahut tahıldır. Kadınlardan, çocuklardan, hastalardan, yoksullardan, ihtiyarlardan ve din adamlarından cizye alınmaz.
