YAZAR: KEMAL BİLBAŞAR
ESER HAKKINDA:Yazarın üçüncü romanıdır.Doğu Anadolu’da geçen hayatları konu almaktadır.Ağalık sistemi,kadın-erkek ilişkisi,siyasal gelişmeleri ,halk dilinde gerçekçi bir uslupla anlatılmıştır.Destan havasında yazılmış bir romandır.
KAHRAMANLAR
CANO:Bir Bey altında çalışan ,bey’in güvendiği ve herkesin evlenmek istediği Kevi ile evlenen değirmenci.
KEVİ:Kevi ,zengin bir Bey’in kızıiCano ile kaçarak evlenir.
MEMO:Köyde dayısı tarafından yetiştirilmiş gözü kara çan ustası.
CEMO:Cano ve Kevi’nin erkek gibi yetiştirilmiş ,güzeller güzeli kızı.
ŞEYH MAHMUT:Yakın köyün ağası ve iyi kalpli biri.
SORİKOĞLU:Kötü kalpli ve aç gözlü köyün ağası ve Cemo ile evlenmek ister.
SENEM:Köy ağasının kızı ,Memo’nun ilk aşkı.
ÖZET
Değirmenci Cano ,bulunduğu yerin beyinin en iyi çalışanıdır.Bey ona çok güvenmekte özel ve önemli işlerini Cano’ya yaptıtmaktadır.Bey,bir başka Bey’inkızı kevi’ye gönül vermiştir.Fakat Kevi’yi babası daha zengin başka bir beye satmıştır.Birkaç gün sonra Kevi gelin gidecekti.Cano’nun beyi bunu kabul etmez ve yardımcısı cano’yu gelinin götürüleceği gün gelince Kevi ‘yi kaçırır.Fakat dağda ona aşık olur.Kevi de ona karşılık verince üç sene beyden ve Kevi ‘nin babası olan beyden ve Cano’nun beyinden kaçarak yaşamaya çalışırlar.Bu arada bir de kızları Cemo olur.
Üç sene geçtikten sonra beyler peşlerini bırakır.Kendi dertlerine düşmüşlerdir.Sarı saçlı,mavi gözlü paşa (Atatürk) ağalık sistemine son vermiş,Bu yüzden bey ve ağalar menfaatleri için yol aramaya başlarlar.
Cano ,Şeyh Mahmut adındaki beyin yanına sığınır.Karısını onlara emanet eder.Karısı Kevi,ikinci çocuğuna hamiledir.Cano’nun askere gitmesi gerekmektedir.Nitekim askere gider.Parlak bir miktar parası da vardır artık.Hayaller kurar.Fakat evine döndüğünde kötü bir süpriz onu beklemektedir.Karısı ikinci çocuklarını doğurmak için uzaklaşmış,ondan bir daha haber alınamamıştır.Bir süre sonra eşinin ölüsü bulunur.Cano adeta yıkılır.Kızı Cemo’yu alarak değirmene gider.
Artık küçük kızı ile birlikte değirmenciliğe başlar.Hayatını ve tüm sevgisini kızı Cemo’ya verir.Onu iyi yetiştirmek için elinden geleni yapar.
Aradan yıllar geçmiş Cemo,çelik gibi kuvvetli,çok güzel bir kız olmuştur.Etraftaki tüm zenginler onu istemektedir.Fakat Cano,kızının gönlünü yapacak kişiye kızını verecektir.Gözü parada değildir.
Bu arada Sorikoğlu da Cemo’ya musallat olur,onu almak ister.Kızını Sorikoğlu’na vermek istemez.
Bir süre sonra Şeyh Mahmut’un şehirde avukat olan oğlu köyü başka bir ağaya satmaya karar verir. Sorikoğlu köye talip olur.Cano bunu hiç istememektedir. Sorikoğlu her kötülüğü yapacak fırsatı olacaktır….
Bir gün Sorikoğlu,Cemo’yu kaçırmaya çalışır.Cemo direnir,Sorikoğlu kaçıramaz çünkü Cano, kızına çok iyi döğüşmeyi öğretmiştir.karar verir.Karlar yağmaya başladığında döğüşte başarılı olan kişiye kızını verecektir.köyün delikanlıları o günü bekler.Memo,ailesi Şeyh Sait,öldürülmüş biridir.Dayısı onu yetiştirmiş ve çancılık sanatını öğretmiştir.
Momo,birgün Şah kızı senem’i görür ve ona aşık olur.Şah’tan ister.Fakat bey o olmadığı için Şah onu kovar ve bir de tutuklatır.Askere alınır.Diyarbakır’a askerliği çıkar.Senem’i göremiyeceği için üzgündür.Memo,önceleri Zaza olduğunu sanan bir komutan gelir ve ona yakınlık gösterir.Askerden döndüğünde Senem’in evlendiğini duyar,dünyası yıkılır.Yengesi sürekli onu evlendirmeye çalışır.Memo hiçbir kıza yüz vermez.
Memo ,bir iş sırasında Cemo ile karşılaşır.Cemo ,bu yabani kıza hayran kalır.Babasından ister.İlk defa Cemo’da razı olunca Cano büyük bir mutlulukla kıznı verir.Memo karısını alarak dayısının evine götürür.Yengesi kendi istediği kızlardan birini almadığı için Memo’ya çok kızar ve evi terk eder.
Bu arada Cano’nun başı sıkışmıştır.onun kaldığı yerleri Sorikoğlu en sonunda satın almıştır.Köyün ağası olacaktır.kızını vermediği için de Cano’ya eziyet edecektir.Cano,damadından yardım ister.
Memo ,köyde etrafına bir gurup toplar,komutanı sayesinde devlet onlara tapulu arsa verir.Bu gurupla oraya göç ederler.Toprağı birlikte işleyerek hiçbir Ağa vergi ödemeyeceklerdir. Önce her şey yolunda gider.Fakat Sonra Sorikoğlu onlara yapmadığını bırakmaz.Bir gün Memo,karısı hamileyken çan satmaya gider.
Yolda Cemo’ya Sorikoğlu pusu kurmuştur.Kurtulur;fakat herkes onun öldüğünü sanmaktadır.Bu arada eski sevdiği Senem’le karşılaşır.Onu kuma olarak alır.Ve onun oymağının beyi olur.Fakat aklı Cemo’dadır.Bir süre sonra köyüne geri döner.Köyde her şey darmadağın olmuş, devletin verdiği araziler Sorikoğlu tarafından yakılmıştır. Pek çok köylü öldürülmüştür.Herkes çok zor durumdadır.
Sorikoğlu ,Cemo’yu kaçırmak isterken onun hamile olduğunu öğrenmiş ve karnına vurmuştur.Cemo hastanededir.Memo ,hastaneye koşar.Fakat karısının çocuğunu kaybettiğini ve kaymakam vekiline götürüldüğünü öğrenir.Bu işin altında Sorikoğlu’nun olduğunu düşünür.Köye gider ve Sorikoğlunu,kaymakam vekili ile evinde şölen hazırladığını ,Cemo’yu da şölende oynatacağını duyar.
Sorikoğlu’nun evini basar ve Cemo’yu kurtarır.Srorikoğlunu’da öldürür ve evide yakar.Sonra Kayınpederi Cano ve karısı Cemo ile Bey olduğu Dersim’e doğru yola çıkarlar.
