Semerkant’ta doğan ve asıl adı, Ali Bin Muhammed olan Gökbilimci ve matematikçi ilk eğitimini Semerkant’ta almıştır. Babası Türkistan ve Maveraünnehir emîri Uluğ Bey’in doğancıbaşısı Muhammed’dir. Babası Uluğ Beyin doğancıbaşısı olduğu için “kuşçu” lakabıyla anılmıştır.
1421 yılında Uluğ Beyin kurduğu rasathaneye müdür oldu ve onun Zîc (yıldızların yerlerini ve hareketlerini gösteren cetvel) isimli eserine yardım etti.İlmini ilerletmek üzere Uluğ Bey tarafından Çin’e gönderildiği ve dönüşünde dünyanın yüzölçümünü, ayrıca meridyeni hesap ettiği bilinmektedir.
Uluğ bey, oğlu Abdüllatif’in ihaneti yüzünden 1450 yılında öldürülünce Ali Kuşçu, Semerkant medreselerindeki derslerine son verdi .
Fatih Sultan Mehmed’in davetiyle İstanbul’a gelen Ali Kuşçu Osmanlı-Akkoyunlu sınırında büyük bir törenle karşılandı.
İstanbul’un detaylı olarak incelemesini yapmış ,enlem ve boylamını ölçmüştür.Boylamı 59 derece, enlemini de 41 derece 14 dakika olarak tespit ettiği bilinmektedir.
Ayasofya Medresesinde öğretmen olarak da görev yapan bilim insanının derslerini ilim adamları dahi takip etmişlerdir,Dünyanın şekli ve iklimler,gezegenlerin hareketleri ile ilgili araştırmalar yapmıştır.
Risale-i fi’l Hey’e Ali Kuşçu’nun en ünlü eserleri arasında yer alır.Türkçe’ye çevirmiştir. Bu tercümenin bir nüshası Nuruosmaniye Kütüphanesi’ndedir
1474 yılında İstanbul’da vefat etti ve Eyüpsultan Cami’inde bulunan , Eyüp Sultan Türbesi civarına defnedildi.
ESERLERİ
- Risâle fi’l-heyʾe. Astronomi ile ilgili olarak Farsça yazılmıştır.
- Risâle fi’l-ḥisâb. Üç makaleden oluşan Farsça bir eserdir.
- er-Risâletü’l-fetḥiyye. Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’a karşı elde ettiği zafer münasebetiyle Fâtih’e ithaf edilmiş olan astronomi ile ilgili Arapça bir eserdir.
- er-Risâletü’l-Muhammediye Ali Kuşçu’nun Arapça olarak kaleme alıp Fâtih’e ithaf ettiği hesap ilmi ile ilgili bu eseri bir mukaddime ve beş makaleden ibarettir.Süleymaniye Kütüphanesi’nde nüshaları vardır.
- Şerḥ-i Zîc-i Uluġ Beg. Farsça bir şerh olup tertip açısından bir zîc için gerekli bütün bilgileri ihtiva etmektedir. İstanbul Kandilli Rasathânesinde nüshaları vardır.
- Şerḥu’t-Tuḥfeti’ş-Şâhiyye. Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin astronomiyle ilgili et-Tuḥfetü’ş-Şâhiyye adlı eserinin şerhidir . Şerhin Ali Kuşçu’ya ait olduğuna dair metinde herhangi bir işaret yoktur. Tabakat kitaplarında da Ali Kuşçu’ya böyle bir şerh nisbet edilmemiştir. Yalnız söz konusu nüshanın ilk varağının üst tarafında Ali Kuşçu’ya ait olduğu kaydedilmiş bulunmaktadır.
- Kelâm ve Usûl-i Fıkıh:
- eş-Şerḥu’l-cedîd ʿale’t-Tecrîd.
- Ḥâşiye ʿale’t-Telvîḥ. Sadrüşşerîa’nın fıkıh usulüne dair
Dil-Gramer:
- Şerḥu’r-Risâleti’l-vażʿiyye. Adudüddin el-Îcî’nin vaz‘ ilmine dair risâlesinin şerhidir.
- Risâle fî vażʿi’l-müfredât. Müstakil küçük bir risâle olup birçok yazma nüshası vardır.
- ʿUnḳūdü’z-zevâhir. Lugat, sarf ve iştikakla ilgili olan bu eser Kahire (ts.) ve İstanbul’da (1866, taş basması) basılmıştır.
- Şerḥu’ş-Şâfiye li’bni’l-Ḥâcib. Farsça bir eser olup burada eş-Şâfiye’nin bazı yerleri şerhedilmiştir.
- âʾide li-taḥḳīḳi lâmi’t-taʿrîf. Harf-i ta‘rifin bazı özellikleri üzerinde duran tek varaktan ibaret bir risâledir.Nüshaları vardır.
- Risâle Mâ ene ḳultü. Teftâzânî’nin Telḫîṣü’l-Miftâḥ üzerine yazdığı ve el-Muṭavvel diye tanınan şerhte geçen “mâ ene ḳultü” ibaresiyle ilgili olarak yazılmıştır.
- Risâle fi’l-ḥamd. Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin el-Ḥâşiyetü’l-kübrâ’sında söz konusu ettiği “hamd” ile ilgili sözlerinin tahkikine dair bir risâledir Kaynak:Türkiye Diyanet Vakfı
